Amanvermez Avni: Osmanlı’nın Sherlock Holmes’ü

Arthur Conan Doyle’un yarattığı Sherlock Holmes karakteri, belki de tüm dünyada en çok bilinen polisiye roman karakteri. Holmes karakteri, daha sonra yazılan birçok polisiye romanını etkiledi, onlara ilham kaynağı oldu. Ebüssüreyya Sami’nin Amanvermez Avni karakteri de bunlardan biri.

Britanyalı hayali dedektif Sherlock Holmes’ün ilk hikayesi Kızıl Dosya, 1887 yılında gazetelerde yayınlandı. Olayları gözlem yoluyla çözmesiyle dikkat çeken karakter, gazetelerde yayınlanmasıyla kısa sürede halk arasında yaygınlaştı. Yüzyıllar süren serüveniyle dünyanın en çok bilinen dedektif karakterlerinden biri olma başarısı gösterdi.

Tüm dünyada ilgi görmeye başlayan karakter birçok dile çevrildi. Kendinden sonra yazılan birçok polisiye romanındaki dedektif karaktere ilham verdi. Bunlardan biri de gazeteci kökenli, mizah dergisi yöneticisi Ebüssüreyya Sami’nin Amanvermez Avni karakteriydi.

Amanvermez Avni Nasıl Ortaya Çıktı

Ebüssüreyya Sami, Osmanlı döneminde İstanbul’da yaşayan bir gazeteciydi. Arz-u hal, Hayal-ı Cedit gibi haftalık mizah dergilerinde yazarlık yapan Sami birçok kitap yazdı. Kitleler tarafından tanınmasını sağlayan ise 1913-14 yılları arasında yazdığı Amanvermez Avni isimli Osmanlı hafiyesinin maceralarını konu eden hikayelerdi.

Polisiye edebiyatımızda ilklerden olması özelliğiyle önemli bir yer edinen Ebüssüreyya Sami, hikayelerinde İstanbul’u ve özellikle Beyoğlu’nu mekan olarak tercih etti. Dönemin emniyet teşkilatının işleyişine oldukça hakim olan Sami, kaleme aldığı Amanvermez Avni öykülerinde polisiye kurgusu ve yaşadığı döneme ışık tutan detaylarla dikkat çekti.

Toplamda 10 öyküden oluşan Amanvermez Avni serisi, cumhuriyet öncesinde yayınlanan ilk polisiye seri olarak biliniyor. Conan Doyle’un Sherlock Holmes karakterinden esinlenerek yola çıkılmış öykülerde, çağdaş polisiye roman tekniğiyle yerel figürler başarılı bir şekilde kaynaştırıldı. Öyle ki hayali dedektif Avni’nin öyküleri kendinden sonraki Cingöz Recai, Fakabasmaz Zihni gibi karakterleri etkileyecek kadar yerel bir karakter olmayı başardı.

Amanvermez Avni

Avni ve yardımcısı Arif, Beyoğlu’nda bulunan Kazancı Yokuşu’nda yaşar. İkisi de dedektif olan karakterlerden Avni, orijini olan Holmes’a göre daha hareketli soruşturmaların içindedir. Öykülerde bilinmeyenlerin çözümü yerine, Avni’nin suçlularla olan mücadelesi anlatılır. Fazla şanslı bir karakter olması nedeniyle analitik düşünmeye ihtiyaç duymayan Amanvermez Avni, öyle ki tipini beğenmediği bir adamın fotoğrafını gördüğünde katil olduğunu bile iddia eder.

Bir dış fırçasıyla adam öldürmenin 36 yolunu bilen Avni, Emniyet-i Umumiye Müdürlüğü’ne bağlı olarak çalışan bir hafiyedir. Birden fazla dil bilir ve suçlularla giriştiği mücadeleyi kazanmak için kılıktan kılığa girer. Falcı kadından baca temizleyicisine, muhallebiciden fırın işçisine birçok role bürünür. Batı romanlarından öykünse de, batılı karakterler gibi yenilmez değildir. Çoğu kez tuzağa düşürülebilir, hasımları tarafından kolayca alt edilebilir.

Yardımcısı Arif ise, Sherlock Holmes’un yardımcı Dr. Watson karakterinden esinlenerek yaratılmıştır. Ancak Watson gibi bir doktor değil, bazen yalakalığı varacak derecede Avni’ye bağlı olan genç bir hafiye olarak resmedilmiştir. Maceralar sırasında kendi fikirlerini kendine saklayarak haddini bilmesiyle bilinir.

Osmanlı’nın Sherlock Holmes’ü

Osmanlı’nın Sherlock Holmes’ü Amanvermez Avni’yi yaratan Ebüssüreyya Sami eserin ortaya çıkışını “Sherlock Holmes, Nick Carter… gibi Batı’nın zabıta yaşamında harikalar yarattığı söylenilen fevkalade zeki kişilere ait öykülerin ne kadar merakla okunduğunu gördükçe Doğu ülkelerinin de bu gibi zekalardan yoksun olmadığını kanıtlayacak belgelerin yayınlanmasını ulusal ve vatani görevlerden sayarım.” diye anlatıyor.

Kanatlı Araba, Kara Katil, Yanmış Adam, Mavi Göz, Boyacı, Körebe, Kamelya’nın Ölümü, İskeletler Arasında, Ölü…

Toplam 10 öyküden oluşan Amanvermez Avni serisi yayınlandığı dönemde oldukça popüler oldu. 2006 yılında Turkuvaz Yayın Evi tarafından tekrar basılarak okuyucuyla yeniden buluştu.