İngiliz HBO kanalının 2013 tarihli aynı adlı video oyunundan uyarlanan dizisi The Last of Us tartışmaları beraberinde getirdi. Dizide Kordiseps mantarı insana bulaşıyor, ardından tüm dünyayı enfekte ediyor. Aşısı olmayan bu mantar türüne dair neler biliyoruz? Kordiseps mantarı insana bulaşır mı? İşte bilinmesi gerekenler.
Adının Şekliyle Bir İlgisi Olabilir
İsveçli mikolog E.M. Fries tarafından 1818 yılında bir mantar cinsine verilen isim olan Kordiseps, Antik Yunanca “sopa” anlamına gelen cordyle kelimesinin Latince “baş” anlamına gelen caput kelimesiyle birleştirilmesiyle oluşturulmuştur.
Oxford Sözlüğü‘ne göre, bunun nedeni “bu mantarların yuvarlak uçlu ve sopaya benzediği düşünülen meyve veren gövdelerinin görünümü” olabilir. Kordiseps cinsinde 400’den fazla tür var ve dünyanın her yerindeki ormanlarda bulunabilirler.
Genellikle Böcekleri Enfekte Eder
Neil Druckmann ve Bruce Straley, The Last of Us oyununu yaratırken bir doğa belgeselinden, özellikle de BBC‘nin Planet Earth programından ilham aldı.
Genel olarak Kordiseps’ler bir parazittir. Mantarlar üzerine yazılmış Fungi: A Very Short Introduction kitabında denildiği gibi: “Böcekler ve örümcekler, dış iskeletlerine nüfuz eden, yumuşak dokularını istila eden ve ölü hayvandan sopa şeklindeki meyve gövdeleriyle çıkan Kordiseps türleri tarafından saldırıya uğrar.“
Ancak Druckmann ve Straley‘nin ilham aldığı yaşam döngüsü başka bir Kordiseps türüne ait: Ophiocordyceps. Bu mantar içine girdiği canlıyı öldürene kadar her şeyi yiyerek büyümeye devam eder. Daha sonra mantarın meyvesi canlının kafasından dışarı fırlar ve enfekte edecek yeni böcekler arar. Bunun için havaya sporlar gönderir. Bu olaya 48 milyon yıllık bir yaprak fosilinde bile rastlanmıştır.
Kordiseps Mantarı İnsana Bulaşır Mı?
Bilim insanları arasındaki fikir birliği, Kordiseps’in The Last of Us‘ta insanlara yaptığı şeyin, mantar ve böcekler arasındaki ilişkide olduğu gibi, evrimleşmesi milyonlarca yıl sürecek bir şey olduğu yönünde.
Mikolog Charissa de Bekker bir açıklamasında, “İnsan vücudundaki her şey, fizyolojimiz, sinir dokumuz ve vücut ısımız da dahil olmak üzere, bu mantarların normalde enfekte ettiği böceklerden çok farklıdır” dedi. “Mantarlar küçük bir enfeksiyona neden olsalar bile, mantarın böylesine hassas bir manipülasyon yapabilmesi için gereken mekanizma basitçe orada değil. …Mantar uzmanlarının, bırakın bir karınca türünden başka bir böceğe geçmeyi, bir karınca türünden diğerine bile atladığını görmüyoruz. Karıncadan insana yayılmak çok büyük bir sıçramadır.”
Bununla birlikte, nispeten yeni keşfedilen Candida auris gibi, birçok ilaca dirençli olan ve ciddi kronik enfeksiyonlara ve hatta ölüme neden olabilen bir maya gibi, insanlar için tehlikeli olabilecek mantarlar da vardır.
Bazı Kordiseps Türleri Tıpta Kullanılıyor
Bilim insanları, tip 2 diyabetin tedavisine yardımcı olmaktan, tümörlerin ve kanser hücrelerinin büyümesini yavaşlatmaya ve iltihaplanmayı hafifletmeye kadar çeşitli potansiyel sağlık yararları için Kordiseps mantarının çeşitli özelliklerini incelemekte.
Hatta bazen böbrek nakillerinde bile kullanılmaktadır. Ancak bilim insanlarının gerçekten bir faydası olup olmadığını söyleyebilmeleri için daha çok kanıta ihtiyaçları var.
Kordiseps’in performans artırıcı yetenekleri olduğuna da inanılmaktadır; mantar (ya da ilgili bir Ophiocordyceps) 1993 yılında Çin‘in kadın koşu takımının koçunun, o yıl Dünya Atletizm Şampiyonası’nda birçok rekor kıran atletlerinin bu mantarı kullandığını söylemesiyle haberlere konu olmuştur.
Ophiocordyceps Türü Dünyanın En Pahalı Mantarlarından Biri
Tibet Platosu‘nun bazı bölgelerinde Ophiocordyceps sinensis hayalet güvelerin larvalarını ele geçirir. Yartsa Gunbu olarak bilinen tırtıl ve ortaya çıkan mantar sporu, dünyadaki en nadir ve en pahalı mantarlardan biridir. Bazı tahminlere göre sadece birkaç kilo yaklaşık 20 bin dolara mal olur. Hatta bu nedenle Himalaya Altını takma adı verildi. PNAS dergisinde 2017 yılında yayınlanan bir makaleye göre, “2017 yılına gelindiğinde, yüksek kaliteli parçalar Pekin’de kilogram başına 140 bin dolardan fazlaya satılıyordu, bu da o zamanki altın fiyatının üç katından daha fazlaydı.”
Geleneksel Çin tıbbında sıklıkla kullanılan bu mantara olan talep o kadar yüksek ki, mantar artık nesli tükenmekte olan bir tür.
