Azimle neler yapılabileceğini bize gösteren, Türk tiyatrosunda kadın devriminin meşalesini yakan kadın Afife Jale. Tiyatro aşkından dolayı evlatlıktan reddedilen, devletin hakkında bildiri yayımlayacak kadar korktuğu cesur bir kadın.
Türkiye’de tiyatro sahnesine çıkan ilk Müslüman Türk kadını, tiyatro oyununda kullandığı takma adını soyadı yapacak kadar tutkulu kadın Afife Jale’nin sancılı yaşamı, annesi Methiye Hanım’ın doğum sancılarından hemen sonra başladı. Yıl 1902’ydi.
Tarihler 1918 yılını gösterdiğinde Osmanlı’nın ilk konservatuarı olma özelliği taşıyan, günümüzde Şehir Tiyatroları adıyla varlığını sürdüren Darülbedayi’ye öğrenci olarak kabul edilen 5 kadından biri oldu. Kasım ayında başlayan konservatuar serüveni, 18 Aralık günü Afife’nin mülazım artistlik yani stajyer oyuncu olarak işe alınmasıyla devam etti.
Tiyatro Sahnesine Çıkan İlk Müslüman Türk Kadını Afife Jale
O dönemde Müslüman Türk kadınlarının tiyatro sahnesine çıkmasına izin verilmiyordu. 1919 yılında şair ve yazar Hüseyin Suat Yalçın’ın kaleme aldığı Yamalar adlı oyunun ilk gösterimi yapılacaktı.
Emel rolünde oynayan Ermeni oyuncu Eliza Binemeciyan’ın Paris’e gidişi üzerine Afife, sonradan soyadı olarak kabul edeceği Jale takma adıyla sahneye çıktı.
Türk tiyatro tarihinde bir devrim olarak kabul edilecek o gecede Afife Hanım sahneye çıkan ilk Türk kadını oldu.
O günden sonra Afife Jale olarak anılmaya başlayan Afife tarihe adını yazdırdı.
Dahiliye Nezaretinden Afife Jale İçin Bildiri
Bir sonraki hafta Tatlı Sır oyunu ile sahneye çıkan Afife Jale’yi tutuklamak için polisler tiyatroyu bastı. Osmanlı tarihinde kendi tiyatrosunu kuran ilk iki Ermeni kadın tiyatro oyuncusundan biri olan Kınar Sıvacıyan yardımıyla kaçmayı başardı.
Odalık oyunuyla üçüncü kez sahneye çıktığında tekrar tutuklanmaya çalışıldı ama yine kaçmayı başardı. Bu oyundan sonra babası Hidayet Bey tarafından evlatlıktan reddedildi ve evden ayrılmak zorunda kaldı.
Afife Jale’nin başına gelenler bunlarla da sınırlı kalmadı. Dahiliye nezareti Müslüman Türk kadınının kesinlikle sahneye çıkamayacağına dair bir bildiri yayınladı. Darülbedayi’ye ulaşan bildiriden sonra işten çıkartıldı. Oysa Afife sahneye çıktığı ilk geceyi “Yaşamımda mutlu olduğum ilk gece” olarak tanımlıyordu. Tiyatro kadrosundan çıkarıldıktan sonra maddi manevi sıkıntılar yaşamaya başlayan Afife Jale, şiddetli baş ağrılarına dayanamaz hale geldi.
Doktorunun tedavisinde morfin kullanmaya başlamasının ardından morfin bağımlısı oldu. Tiyatrosuz kalmak ruhsal açıdan Afife’yi bitirmeye başladı.
Afif Jale Yeniden Doğuyor
Sıkıntılı geçen birkaç yılın ardından Afife Jale için bir fırsat doğdu. Uzun yıllar Mısır tiyatrosunun gelişmesi için yurtdışında olduktan sonra ülkeye dönen, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu Burhanettin Tepsi’nin kurduğu Burhanettin Tiyatrosu turnelere başlıyordu.
Burhanettin Tiyatrosu’nda daha sonra Türk tiyatrosunun batılı anlamda kurucusu kabul edilecek olan Muhsin Ertuğrul da sahne alıyordu. Afife Jale bir süre tiyatroyla Anadolu turnesine çıktı. Daha sonraları Fikret Şadi’nin Milli Sahnesi’yle birçok şehirde temsiller oynadı.
Cumhuriyetin İlanı ve Son Dönem
1923 yılında ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde Türkiye Cumhuriyeti kuruldu. Yeni cumhuriyette, Osmanlı döneminin aksine, kadın oyuncuların tiyatro oynaması önünde bir engel bulunmuyordu, aksine kadınların sahne alması desteklenmeye başlanmıştı.
1928 yılı Afife Jale için önemli bir tarih oldu. Türk sanat müziği sanatçısı Hâfız Burhan olarak da bilinen Burhan Sesyılmaz’ın bir konserinde ona tamburuyla eşlik eden besteci Selahattin Pınar ile tanıştı. Bir yıl sonra evlendiler. Ancak Afife Hanım’ın morfin bağımlılığı evliliği olumsuz etkiledi ve 1935’te boşandılar.
Bağımlılık sebebiyle tiyatroyu da bırakmak zorunda kalan Afife Jale, son yıllarını geçirmek üzere Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi‘ne yatırıldı. 24 Temmuz 1941 yılında vefat etti.
Çalkantılı hayatı, tiyatro aşkı, azmi ve öncü kimliğiyle Türk tiyatro tarihinde “Tiyatro sahnesine çıkan ilk Müslüman Türk kadın” olarak anılmaya ölümünden sonra da devam etti.
1997 yılından bugüne, sanatçıyı onurlandırmak ve anısını yaşatmak için Yapı Kredi tarafından en prestijli tiyatro ödüllerinden biri olarak kabul edilen Afife Tiyatro Ödülleri her yıl düzenlenmektedir.
8 Mart Dünya Kadınlar Günü için yazdığımız Türkiye’de İlkleri Başaran Kadınlar adlı içeriğimize de göz atabilirsiniz.
